Kencing berdarah, atau dikenali sebagai hematuria, adalah keadaan di mana terdapat kehadiran darah dalam air kencing, sama ada dalam jumlah yang dapat dilihat dengan mata kasar atau hanya dikesan melalui ujian makmal.
Keadaan ini boleh berlaku kepada sesiapa sahaja, tanpa mengira usia atau jantina, dan boleh menjadi petanda masalah kesihatan yang ringan atau sesuatu yang lebih serius.
Artikel pada kali ini, kami akan berkongsi dengan lebih lanjut berkenaan dengan masalah kencing berdarah dari segi cara merawat dan tips mencegahnya.
Apa itu Kencing Berdarah?
Kencing berdarah merujuk kepada kehadiran sel-sel darah merah dalam air kencing. Keadaan ini boleh dibahagikan kepada dua kategori utama iaitu hematuria kasar (gross hematuria) dan hematuria mikroskopik (microscopic hematuria).
Hematuria kasar berlaku apabila jumlah darah dalam air kencing cukup banyak untuk mengubah warna air kencing menjadi merah, merah jambu, atau coklat gelap, dan ini boleh dilihat dengan mata kasar. Sebaliknya, hematuria mikroskopik hanya dapat dikesan melalui ujian makmal, seperti ujian urin mikroskopik, kerana kandungan darahnya terlalu sedikit untuk dilihat secara visual.
Walaupun sesetengah kes hematuria tidak berbahaya dan bersifat sementara, keadaan ini juga boleh menandakan masalah kesihatan yang lebih serius yang memerlukan pemeriksaan lanjut.
Penyebab Kencing Berdarah
Kencing berdarah boleh disebabkan oleh pelbagai faktor, yang merangkumi masalah jangkitan, kecederaan, atau penyakit kronik. Berikut adalah penjelasan terperinci mengenai setiap penyebab utama:
1. Jangkitan Saluran Kencing (UTI)
Jangkitan saluran kencing berlaku apabila bakteria, biasanya Escherichia coli (E. coli), memasuki saluran kencing melalui uretra dan mula membiak dalam pundi kencing. Jangkitan ini menyebabkan keradangan pada dinding saluran kencing, yang boleh menyebabkn darah keluar bersama air kencing.
Gejala laiin termasuk rasa pedih semasa kencing, keinginan kerap untuk kencing, dan air kencing berbau kuat. Jika tidak dirawat, jangkitan ini boleh merebak ke buah pinggang dan menyebabkan komplikasi yang lebih serius.
2. Batu Karang (Kidney Stones)
Batu kerang terbentuk apabila mineral dan garam dalam air kencing mengeras dan membentuk kristal. Batu ini boleh terperangkap di mana-mana bahagian dalam saluran kencing, termasuk buah pinggang, ureter, atau pundi kencing.
Semasa batu bergerak melalui saluran kencing, ia boleh menggesek dinding saluran dan menyebabkan luka, yang akhirnya menyebabkan pendarahan.
Batu karang sering disertai dengan sakit teruk di bahagian belakang atau sisi badan, rasa mual, muntah, dan kesukaran membuang air kecil.
3. Keradangan Buah Pinggang (Glomerulonephritis)
Glomerulonephritis merujuk kepada keradangan pada glomeruli, iaitu struktur kecil di dalam buah pinggang yang berfungsi sebagai penapis darah. Keradangan ini boleh berlaku akibat jangkitan, gangguan autoimun seperti lupus, atau penyakit sistemik lain seperti kencing manis.
Apabila glomeruli meradang, ia boleh menyebabkan darah bocor ke dalam air kencing. Selain kencing berdarah, pesakit juga mungkin mengalami bengkak di kaki, tekanan darah tinggi, dan pengeluaran air kencing yang berkurangan.
4. Pembesaran Prostat (Benign Prostatic Hyperplasia – BPH)
Dalam kalangan lelaki, terutamanya yang berumur 50 tahun, pembesaran prostat adalah salah satu punca biasa kencing berdarah. Kelenjar prostat yang membesar boleh menekan uretra, menyebabkan aliran kencing terhalang dan menyebabkan iritasi yang membawa kepada pendarahan.
Gejala lain termasuk aliran kencing yang lemah, rasa tidak puas selepas membuang air kecil, dan kerap terjaga pada waktu malam untuk kencing (nocturia).
5. Kanser Saluran Kencing
Kanser pundi kencing, buah pinggang, atau prostat boleh menyebabkan kencing berdarah. Darah dalam air kencing sering menjadi tanda awal bagi kanser ini, terutamanya kanser pundi kencing.
Kanser ini lebih berisiko kepada individu yang merokok atau terdedah kepada bahan kimia industri tertentu. Selain kencing berdarah, pesakit mungkin mengalami penurunan berat badan yang tidak dijangka, sakit di bahagian bawah abdomen atau belakang, dan keletihan berpanjangan.
6. Kecederaan Fizikal pada Saluran Kencing
Kecederaan akibat kemalangan, jatuh, atau aktiviti fizikal yang berisiko tinggi boleh menyebabkan trauma pada buah pinggang, pundi kencing, atau uretra.
Kecederaan ini boleh menyebabkan saluran kencing berdarah. Contohnya, kemalangan jalan raya atau sukan lasak seperti berbasikal atau tinju boleh menyebabkan hentakan kuat pada kawasan perut atau belakang, mengakibatkan kencing berdarah.
Gejala lain mungkin termasuk sakit teruk di kawasan cedera dan kesukaran membuang air kecil.
7. Penggunaan Ubat-Ubatan Tertentu
Beberapa jenis ubat boleh menyebabkan kencing berdarah sebagai kesan sampingan. Contohnya, ubat pencair darah seperti warfarin, heparin, atau aspirin boleh menyebabkan pendarahan dalam saluran kencing.
Selain itu, ubat anti-radang non-steriod (NSAIDs) seperti ibuprofen juga boleh menyebabkan iritasi pada saluran kencing yang membawa kepada hematuria. Ubat-ubatan kemoterapi tertentu dan antibiotik seperti penicilin juga boleh menyebabkan kesan sampingan ini.
8. Senaman Fizikal yang Berlebihan (Exercise-Induced Hematuria)
Senaman fizikal yang terlalu berat, terutama aktiviti seperti berlari jarak jauh (marathon), boleh menyebabkan kencing berdarah. Keadaan ini dikenali sebagai exercise-induced hematuria.
Ini berlaku akibat trauma kecil pada pundi kencing atau penurunan sementara dalam aliran darah ke buah pinggang semasa aktiviti berat. Biasanya, hematuria jenis ini bersifat sementara dan akan hilang selepas rehat, tetapi ia masih memerlukan pemeriksaan untuk menolak kemungkinan masalah ini.
9. Penyakit Darah atau Gangguan Pembekuan Darah
Masalah berkaitan pembekuan darah, seperti hemofilia atau penyakit Von Willebrand, boleh menyebabkan pendarahan berlebihan termasuk dalam saluran kencing.
Individu dengan platelet rendah ata masalah darah seperti leukemia juga boleh mengalami kencing berdarah. Gangguan ini menyebabkan badan tidak mampu menghentikan pendarahan dengan berkesan, walaupun untuk kecederaan kecil.
10. Penyakit Ginjal Polikistik (Polycystic Kidney Disease)
Penyakit ginjal polikistik adalah gangguan genetik yang menyebabkan pembentukan kantung-kantung berisiko cecair (cysts) dalam buah pinggang. Kantung ini boleh pecah dan menyebabkan pendarahan ke dalam saluran kencing.
Selain kencing berdarah, pesakit dengan penyakit ini mungkin mengalami tekanan darah tinggi, sakit di bahagian sisi atau belakang, dan fungsi buah pinggang yang merosot secara beransur-ansur.
11. Menstruasi atau Faktor Normal dalam Wanita
Dalam sesetengah kes, kencing berdarah pada wanita mungkin bukan disebabkan oleh masalah saluran kencing, tetapi akibat darah haid yang bercampur dengan air kencing.
Ini boleh berlaku terutama jika sampel air kencing diambil semasa haid. Walau bagaimanapun, jika pendaraham berlaku di luar waktu haid atau disertai dengan simpotom lain, pemeriksaan lanjut diperlukan untuk mengenal pasti punca sebenar.
12. Penyakit Sistemik seperti Diabetes atau Lupus
Penyakit kronik seperti kencing manis (diabetes) atau lupus (systemic lupus erythematosus) boleh menjejaskan buah pinggang dan menyebabkan kebocoran darah ke dalam air kencing.
Diabetic nephropathy adalah komplikasi biasa kencing manis yang menyebabkan kerosakan pada glomeruli buah pinggang. Lupus pula boleh menyebabkan lupus nephritis, iaitu keradangan pada buah pinggang akibat gangguan autoimun, yang membawa kepada hematuria.
13. Dehidrasi atau Hidrasi Berlebihan
Walaupun jarang, dehidrasi teruk boleh menyebabkan perubahan dalam warna air kencing yang kelihatan seperti berdarah.
Sebaliknya, hidrasi berlebihan boleh menyebabkan tekanan pada buah pinggang dan pundi kencing, yang mungkin membawa kepada pendarahan kecil dalam kes yang jarang berlaku. Namun, keadaan ini biasanya bersifat sementara dan tidak serius.
Simptom & Gejala
Dalam banyak kes, kencing berdarah tidak menunjukkan sebarang simptom lain selai kehadiran darah dalam air kencing. Keadaan ini dikenali sebagai hematuria asimptomatik, di mana individu tidak mengalami sebarang ketidakselesaan atau tanda-tanda lain yang jelas.
Walaupun begitu, kehadiran darah dalam air kencing tetap perlu diperiksa kerana ia boleh menjadi petunjuk kepada masalah kesihatan yang lebih serius.
Namun, jika kencing berdarah disertai dengan simptom lain, individu mungkin mengalami beberapa tanda berikut:
1. Simptom Berkaitan Saluran Kencing
- Kerap kencing (frequent urination) – Individu mungkin mendapati diri mereka perlu membuang air kecil lebih kerap daripada biasa, walaupun dalam jumlah yang sedikit.
- Sakit atau rasa terbakar semasa kencing (dysuria) – Rasa pedih atau panas ketika membuang air kecil boleh menjadi tanda jangkitan saluran kencing atau keradangan pada pundi kencing.
- Desakan untuk kencing secara tiba-tiba (urinary urgency) – Keperluan mendesak untuk membuang air kecil walaupun pundi kencing tidak penuh boleh menunjukkan masalah pada saluran kencing atau pundi kencing yang merengsa.
2. Simptom Tambahan yang Mungkin Berkaitan
- Loya dan muntah (nausea and vomiting) – Biasanya berlaku jika kencing berdarah berkaitan dengan masalah buah pinggang, seperti batu karang atau jangkitan buah pinggang.
- Demam (fever) – Boleh menjadi tanda jangkitan saluran kencing atau jangkitan buah pinggang yang lebih serius.
- Menggigil (chills) – Biasanya terjadi bersama demam, menunjukkan kemungkinan adanya jangkitan yang memerlukan rawatan segera.
- Sakit belakang bawah (lower back pain) – Sering dikaitkan dengan masalah buah pinggang, termasuk batu karang atau jangkitan buah pinggang.
- Sakit perut (abdominal pain) – Jika kencing berdarah disebabkan oleh batu karang atau masalah dalam pundi kencing, pesakit mungkin mengalami sakit di bahagian bawah perut.
- Sakit di bahagian sisi pinggang (flank pain) – Kesakitan di bahagian sisi pinggang, betul-betul di atas pinggul, sering dikaitkan dengan masalah buah pinggang atau ureter.
Darah dalam air kencing tidak semestinya menandakan penyakit serius, tetapi ia boleh menjadi amaran awal kepada masalah kesihatan yang memerlukan perhatian perubatan.
Rawatan Yang Sesuai Diberikan
Rawatan untuk kencing berdarah bergantung sepenuhnya kepada punca yang dikenal pasti selepas pemeriksaan perubatan. Jika kencing berdarah disebabkan oleh jangkitan saluran kencing, doktor akan menetapkan antibiotik untuk membunuh bakteria yang menyebabkan jangkitan tersebut.
Jangkitan yang lebih serius mungkin memerlukan rawatan di hospital dengan pemberian antibiotik secara intravena. Jika batu karang adalah puncanya, rawatan boleh melibatkan pengambilan ubat untuk melarutkan batu atau prosedur untuk memecahkan batu tersebut menggunakan gelombang bunyi (extracorporeal shock wave lithotripsy – ESWL).
Dalam kes batu karang yang besar atau menyebabkan halangan teruk, pembedahan mungkin diperlukan untuk mengeluarkannya.
Jika masalah berpunca daripada pembesaran prostat, doktor mungkin menetapkan ubat-ubatan untuk mengecutkan prostat atau mengendurkan otot di sekitar pundi kencing bagi memudahkan aliran kencing. Dalam kes yang lebih teruk, prosedur pembedahan seperti transurethral resection of the prostate (TURP) mungkin diperlukan.
Jika kanser dikesan, rawatan bergantung kepada jenis dan tahap kanser tersebut. Ini mungkin termasuk pembedahan membuang tumor, kemoterapi, atau radioterapi. Dalam beberapa kes, doktor mungkin mencadangkan perubahan gaya hidup, seperti mengurangkan aktiviti fizikal berat atau mengelakkan ubat-ubatan tertentu yang boleh menyebabkan pendarahan.
Cara Elak Kencing Berdarah
Walaupun tidak semua kes kencing berdarah boleh dicegah, beberapa perubahan gaya hidup boleh membantu mengurangkan risiko keadaan yang menyebabkannya.
Langkah-langkah berikut dapat membantu mengekalkan kesihatan saluran kencing dan buah pinggang serta mencegah masalah yang boleh menyebabkan kencing berdarah:
1. Kekal Terhidrat dengan Baik
Minum air secukupya setiap hari amat penting untuk kesihatan sistem kencing. Pengambilan air yang mencukupi membantu mencairkan air kencing dan mencegah pembentukan batu karang yang boleh menyebabkan kencing berdarah.
Hidrasi yang baik juga memastikan saluran kencing berfungsi dengan lancar dan mengurangkan risiko jangkitan saluran kencing (UTI), yang merupakan salah satu punca utama hematuria.
2. Amalkan Pemakanan Sihat
Mengamalkan diet yang kaya dengan sayur-sayuran, buah-buahan, protein tanpa lemak, dan bijiran penuh dapat menyokong kesihatan buah pinggag dan keseluruhan tubuh.
Sebaliknya, pengambilan garam dan protein secara berlebihan boleh meningkatkan risiko pembentukan batu karang, yang boleh menyebabkan kecederaan dan pendarahan dalam saluran kencing. Oleh itu, mengawal pengambilan garam dan memastikan diet seimbang dapat membantu mencegah masalah ini.
3. Kekal Aktif Secara Sederhana
Senaman secara berkala adalah penting untuk kesihatan keseluruhan, termasuk sistem kencing. Walau bagaimanapun, senaman yang terlalu ekstrem boleh menyebabkan hematuria akibat tekanan fizikal yang tinggi terhadap buah pinggang dan pundi kencing.
Oleh itu, penting untuk menyeimbangkan aktiviti fizikal dan mengelakkan latihan yang terlalu berintensiti tinggi atau berpanjangan.
4. Menjaga Kebersihan Diri
Amalan kebersihan genital yang baik dapat mengurangkan risiko jangkitan bakteria yang boleh menyebabkan jangkitan saluran kencing dan seterusnya mengakibatkan kencing berdarah.
Pastikan kawasan genital dibersihkan dengan betul, terutama selepas menggunakan tandas atau selepas melakukan hubungan seksual. Selain itu, membuang air kecil secara berkala membantu membersihkan saluran kencing daripada bakteria dan bahan berbahaya yang boleh menyebabkan jangkitan.
5. Berhenti Merokok
Merokok bukan sahaja meningkatkan risiko kanser pundi kencing, tetapi juga boleh merengsakan saluran kencing dan menyebabkan kencing berdarah.
Bahan kimia berbahaya dalam rokok boleh merosakkan tisu saluran kencing, meningkatkan risiko jangkitan, dan memburukkan lagi masalah kesihatan buah pinggang. Oleh itu, berhenti merokok adalah langkah penting untuk mengekalkan kesihatan saluran kencing dan mengurangkan risiko hematuria.
Kesimpulan
Kesimpulannya, dengan mengamalkan gaya hidup sihat seperti di atas, risiko mengalami kencing berdarah dapat dikurangkan. Sekiranya anda melihat darah dalam air kencing, walaupun tanpa simptom lain, segera berjumpa doktor untuk mendapatkan pemeriksaan dan rawatan yang sewajarnya.
Sumber:
- Hematuria (Blood in the Urine). National Institute of Health
- Blood in Urine (Hematuria): What Causes It and What To Do About It. MD Anderson Cancer Center
